Efes Pilsen Neden Anadolu Efes Oldu?

Bira etiketi dışında Efes Pilsen ismini göremiyoruz artık. Efes ismini başarılarıyla tanıdığımız spor kulübü olan Anadolu Efes Spor Kulübü’nden de biliyoruz. Anadolu Efes Spor Kulübü Anadolu Grubu’na bağlı Efes Pilsen bira markasının sponsorluğunda 1976 yılında Kadıköy Spor’un devralınmasıyla İstanbul’da kurulmuş spor kulübü. Basketbol takımı 2022 itibariyle üst üste ikinci kez EuroLeague şampiyonu oldu.

Efes Pilsen grubu, 17 Nisan 2010’da çıkarılan alkol ve tütün ürünlerinin sportif ve müzikal faaliyetlerde kullanılmasına ilişkin yasa gereği 29 Haziran 2011’de adını Anadolu Efes Spor Kulübü olarak değiştirmek zorunda bırakıldı. 2011-12 sezonundan itibaren sportif etkinliklerine Anadolu Efes Spor Kulübü adı ile devam ediyor.

Peki nereden geliyor bu Efes ve Pilsen isimleri? Pilsen nedir? Neden yasaklandı?

Konuyu dağıtmamak için Tekel’in tarihine ve alkol yasaklarına çok girmeyeceğim. Bu konuda bir miktar bilginin olduğu yazıya şuradan ulaşabilirsiniz -> Yakın Tarih Alkol Yasakları ve Düzenlemeleri

1955 yılında biranın Tekel maddesi olmaktan çıkarılmasıyla özel sektörün bira üretimi yapmak için fabrika kurma isteği artıyor. Bazı devlet kurumları ve özel şirketlerden fizibilete yapanlar oluyor. 1955 yılından itibaren Vehbi Koç’un konuyla ilgilendiği, TSKB’den yatırım için krediye başvurduğu, Amerikalı ortak Schlitz ile görüştüğü biliniyor. Bira üretiminde su kaynağı çok önemli. Bu yüzden daha sonra Erciyas Biracılık’ın kullacağı araziyi alıyor ve arsada su arayıp artezyen kuyuları kazılıyor. Amerikalı ortağın bazı konulardaki endişeleri üzerine proje rafa kalkıyor.

Bira’da ilk özel sektör 1966 yılında Erciyas Biracılık ve Malt Sanayii Aş’nin kurulmasıyla yer alıyor. 1967 yılında kurulan Ege Biracılık ve Türk Tuborg diğer girişimler. Ege Biracılık’ı kuranlar Erciyas Bira kurucuları ve İzmirli bir grup işadamı. Ege ve Erciyes Biracılık 1969 yılında Efes Pilsen markasıyla ürün çıkarıyorlar.

Tuborg Bira ve Malt Sanayi Aş, Yabancı Sermaye Teşvik Yasası ile 1967’de, %60 sermaye Danimarka Tuborg Grubu’na ait olacak şekilde kuruluyor. Türk ortak ise Yaşar Holding.

21 Ağustos 1967’de zamanın başbakanı Süleyman Demirel tarafından İzmir’de kurulan fabrikaların temelleri atılıyor. Aslında üç bira fabrikası temeli atılıyor ancak üçüncü fabrika Prinz Brau (Prens Birası) tamamlanamıyor.

Erciyas Biracılık kurucularından Aydın Kent’in babası İhsan Kent Çekoslovak Tekno-Export firmasının Türkiye temsilcisiydi. Bu Çekoslovakya’nın dış ticaret şirketiydi. Ayrıca bir diğer ortak olan İzzet Özilhan ve Kamil Yazıcı birlikte Skoda arabaları ve Jawa motorları’nın montajlarını yapıyorlardı. Bira üretimine karar verdikten sonra ortaklık için Çeklere gidiyorlar ve anlaşmaya varıyorlar. Özetle, İzzet Özilhan – Kamil Yazıcı ikilisi ve İlhan Kent’in Çekoslovakya ile ilişkileri sayesinde ortaklık kurup, Çekler ile yola devam ediyorlar.

Konu Çekoslovakya olunca bira çeşidi de tabi Çeklerin ünlü Pilsen’i oluyor. Çekoslovak Tekno-Export firması Pilsen tipi bira ve isminin kullanımına izin verir bu arada. Efes Pilsen ismine ise bir isim yarışması sonucu karar veriliyor.

Peki Pilsen tam olarak nedir?

Pilsener fermantasyon için mayaların alttan katıldığı lager türü bir bira. Lager biralar 1400’lere, Bavyera’ya uzanıyor. İsim bugün Çek Cumhuriyeti’nde Bohemya’da bulunan Pilzen köyüne dayanır.

Dünya’da kişi başına düşen en çok bira tüketim rekoru Çeklerde. Hayatlarında önemli bir yer edindiği gibi tarihlerinde de öyle. Pilzen’de bira üretimi 1295 yılında Kral’ın şahıslara bira yapma ve satma yetkisi vermesiyle başlıyor. Daha önce (üstten mayaların katıldığı) ale ve lager tipi bira üretilirken, 1800 ortalarından sonra lager tipi biralardan daha parlak, altın rengi ve hafifliğiyle ayrılan bira olan Pilsner Urquel (urquel, orijinal demek) üretilmeye başlanıyor. Kısa zamanda bu tip bira tüm Avrupa’ya yayılır ve 1859’da ismi tescilleniyor.

Sadede gelelim, Pilsen bir bira çeşidi ve Efes Pilsen bu üretim metoduyla üretiliyor. İsminde bulunan Pilsen birayı çağrıştırdığı gerekçesiyle etkinliklerinde kullanılması bu yazıyı yazdığım 2022 itibariyle yasaklı.

Bilgi ve fotoğraflar Prof. Dr. Ercan Eren’in “Geçmişten Günümüze Anadolu’da Bira” Tarih Vakfı, 2005 kitabından alınmıştır.